Phân tích bài Cảnh ngày hè của Nguyễn Trãi là một hành trình khám phá vẻ đẹp thiên nhiên và tâm hồn nhạy cảm của một thi nhân tài hoa. Bài thơ, với ngôn từ mộc mạc mà sâu sắc, khắc họa bức tranh mùa hè sống động, tràn đầy sức sống, đồng thời bộc lộ tình yêu thiên nhiên, yêu đời và tấm lòng hướng về nhân dân của tác giả. 

Qua đó, người đọc không chỉ cảm nhận được cảnh sắc thiên nhiên tuyệt mỹ mà còn thấu hiểu được tâm tư, tình cảm của một con người mang lý tưởng cao đẹp.

Phân tích bài Cảnh ngày hè của Nguyễn Trãi chi tiết

Nguyễn Trãi là một trong những nhà thơ kiệt xuất của văn học Việt Nam, người luôn sống hòa quyện với thơ ca, thiên nhiên và con người. 

Trong những ngày lui về ở ẩn tại Côn Sơn, ông đã sáng tác nhiều tác phẩm đặc sắc, trong đó có bài số 43 thuộc chùm thơ “Báo kính cảnh giới”. Tác phẩm “Cảnh ngày hè” không chỉ là bức tranh phong cảnh mùa hè sống động mà còn là sự gửi gắm tâm tư của tác giả về vận mệnh đất nước.

Ngay từ những câu thơ đầu, Nguyễn Trãi đã khắc họa một bức tranh thiên nhiên rực rỡ, tràn đầy sức sống, hòa quyện cùng nhịp sống náo nhiệt, sinh động của đời thường:

“Rồi, hóng mát thuở ngày trường”

Câu thơ mở đầu toát lên vẻ thư thái của một con người tận hưởng mùa hè thanh bình. Chữ “rồi” gợi lên cảm giác nhàn hạ, ung dung, nhưng ẩn sau đó có thể là một tiếng thở dài, một nỗi niềm sâu kín. Tựa như câu thơ Đường “Lục thu âm nồng hạ nhật trường”, cụm từ “thuở ngày trường” trong thơ Nguyễn Trãi mang nét tương đồng, vừa mô tả thời gian, vừa chứa đựng tâm sự của tác giả. 

Trong những ngày tránh xa chốn quan trường đầy cám dỗ, ông đã có cơ hội cảm nhận trọn vẹn vẻ đẹp rực rỡ của ngày hè. Nhưng liệu cảm xúc ấy chỉ đơn thuần là sự cảm nhận về cảnh vật hay còn chất chứa nỗi niềm sâu lắng?

“Hoè lục đùn đùn tán rợp giương
Thạch lựu hiên còn phun thức đỏ
Hồng liên trì đã tiễn mùi hương.”

Với ba câu thơ ngắn gọn, Nguyễn Trãi đã vẽ nên một bức tranh mùa hè sinh động, đầy sắc màu. Màu xanh mát của tán hoè như xoa dịu cái nắng oi ả, hòa quyện với sắc đỏ rực của thạch lựu trước hiên nhà và hương thơm thoảng nhẹ từ những bông sen hồng trên ao. 

Từng chi tiết trong bức tranh không chỉ tái hiện cảnh sắc thiên nhiên mà còn mang nét đặc trưng của mùa hè, tạo nên một không gian tràn đầy sức sống và cảm xúc.

Tác phẩm “Cảnh ngày hè” không chỉ là một bài thơ thiên nhiên mà còn là nơi Nguyễn Trãi gửi gắm những nỗi lòng, khát vọng và tình yêu đối với quê hương, đất nước.

Trong các tác phẩm thơ cổ, các thi sĩ thường sử dụng những gam màu trầm buồn để khắc họa khung cảnh, nhưng thơ của Ức Trai lại mang một nét phá cách đầy mới mẻ. Những bức tranh trong thơ ông không còn là những cảnh tiêu điều, ảm đạm mà thay vào đó là sự sống động, tươi vui, tràn đầy sức sống. 

Đó không chỉ là sức sống của thiên nhiên mà còn là nguồn năng lượng mạnh mẽ ẩn sâu bên trong từng sự vật, được thể hiện qua những động từ giàu hình ảnh như “đùn đùn”, “phun”.

Hình ảnh ao sen không chỉ gợi lên vẻ đẹp dịu dàng mà còn mang theo hương thơm ngát, lan tỏa khắp không gian, làm sống dậy cảm giác thanh bình và thư thái.

Hình ảnh thạch lựu đỏ rực cũng xuất hiện đầy ấn tượng trong thơ ca, như câu thơ của Nguyễn Du:
“Đầu tường lửa lựu lập lòe đơm bông”
hay trong tập “Hồng Đức Quốc âm thi tập”. Thạch lựu không chỉ tô điểm cho bức tranh thiên nhiên mà còn tượng trưng cho sự rực rỡ và sức sống mãnh liệt của vạn vật dưới ánh nắng mùa hè.

“Nước nồng sừng sực đầu rô trỗi”

Những bức tranh mùa hè trong thơ ca cổ thường mang nét oi nồng, ngột ngạt, như miêu tả trên. Nhưng thơ của Nguyễn Trãi lại khác, ông đã mang đến một mùa hè xanh ngát, dịu dàng và tràn đầy sức sống. Có lẽ, nhà thơ đã mở rộng tâm hồn để cảm nhận sâu sắc vẻ đẹp của cuộc sống và phát hiện ra nguồn sinh lực mạnh mẽ ẩn trong từng sự vật.

“Lao xao chợ cá làng ngư phủ
Dắng dỏi cầm ve lầu tịch dương.”

Không chỉ giúp người đọc hình dung được màu sắc tươi sáng, Nguyễn Trãi còn khéo léo tái hiện âm thanh sôi động của cuộc sống. Những từ láy như “lao xao”, “dắng dỏi” được đặt lên đầu câu, làm nổi bật khung cảnh náo nhiệt, xóa tan không khí ảm đạm của buổi chiều tà. Phiên chợ cá không chỉ là minh chứng cho sự sống mà còn khơi gợi cảm giác thân thuộc qua những âm thanh bình dị của người mua, kẻ bán, hòa quyện trong không gian yên bình.

Tiếng ve được Nguyễn Trãi ví như một bản nhạc mùa hè, món quà thiên nhiên tặng cho con người. Khác với cái oi nồng, tĩnh lặng trong thơ Nguyễn Khuyến:

“Tháng tư đầu mùa hạ
Tiết trời oi ả
Tiếng dế kêu thiết tha
Đàn muỗi bay tơi tả.”

Sự khác biệt này đến từ cách Nguyễn Trãi cảm nhận thiên nhiên bằng tâm hồn tràn đầy sức sống và khát vọng, trong khi Nguyễn Khuyến lại dùng cảnh ngày hè để giãi bày nỗi lòng riêng. Dù sống trong sự thanh bình, Nguyễn Trãi vẫn luôn đau đáu lo cho dân, cho nước:

“Dễ có Ngu cầm đàn một tiếng
Dân giàu đủ khắp đòi phương.”

Những câu thơ cuối không chỉ là lời ước mong về thời thịnh trị Đường Ngu, mà còn thể hiện khát vọng của nhà thơ về một xã hội hòa bình, nơi dân chúng được sống trong ấm no, hạnh phúc. Dù nhìn nhận theo cách nào, người đọc vẫn cảm nhận được tấm lòng yêu nước thương dân sâu sắc của Nguyễn Trãi.

Thơ ông mộc mạc, giản dị nhưng chất chứa một trái tim luôn hướng về nhân dân và quốc gia. Nguyễn Trãi không chỉ là một thi nhân tài hoa mà còn là một con người vĩ đại, luôn đặt lợi ích của đất nước và dân tộc lên trên lợi ích cá nhân.

Với thể thơ thất ngôn xen lục ngôn, nhịp thơ được vận dụng linh hoạt, bài “Cảnh ngày hè” mang đến sự phá cách độc đáo qua việc sử dụng những hình ảnh sinh động. Các động từ mạnh trong bài thơ không chỉ miêu tả thiên nhiên mà còn làm cho bức tranh ngày hè trở nên tràn đầy sức sống. 

Đọc bài thơ, ta không chỉ cảm nhận được vẻ đẹp tươi mới của cảnh sắc thiên nhiên mà còn thấy được tấm lòng cao cả, chan chứa tình yêu của tác giả.

Nguyễn Trãi, với ngòi bút tài hoa, như một người lái đò chở tâm hồn mình trên con thuyền thơ ca, đã đưa cả tình yêu thiên nhiên và khát khao cái đẹp vào từng câu chữ. Qua đó, ông không chỉ làm hồi sinh cảnh vật mà còn gửi gắm tiếng lòng, tình yêu cuộc sống, và lòng yêu quê hương sâu sắc của mình đến người đọc.