Nguyễn Khuyến, một nhà thơ lớn của văn học trung đại Việt Nam, nổi tiếng với những tác phẩm đậm chất làng quê và tình yêu thiên nhiên. Trong đó, “Thu ẩm” là một bài thơ tiêu biểu trong chùm thơ thu của ông, phản ánh vẻ đẹp tĩnh lặng của mùa thu và nỗi lòng sâu lắng của một nhà nho giữa thời cuộc đổi thay. 

Bài viết dưới đây sẽ phân tích bài thơ Thu ẩm, khám phá giá trị nghệ thuật, nội dung, và tâm tư tác giả được gửi gắm qua từng câu chữ.

Phân tích bài thơ thu ẩm tác giả Nguyễn Khuyến siêu hay – mẫu 1

Nguyễn Khuyến, một nhà thơ tài hoa và người mang cốt cách thanh cao, đã dành trọn tâm huyết để thể hiện tình yêu nước và lòng thương dân sâu sắc. Trong hành trình sáng tác của mình, ông đã từ bỏ chốn quan trường – nơi mà nhiều người xem là con đường để tu thân và lập nghiệp. 

Sự rời xa này thể hiện rõ nét sự bất mãn của ông đối với chính quyền thực dân Pháp và bộ máy phong kiến đang ngày càng suy thoái.

Nguyễn Khuyến được biết đến với những tác phẩm thơ đa dạng, sâu sắc, viết bằng cả chữ Hán lẫn chữ Nôm. Trong kho tàng thơ ca ấy, chùm thơ thu bằng chữ Nôm, đặc biệt là bài “Thu Ẩm,” nổi bật như một tuyệt tác, góp phần làm nên tên tuổi lừng lẫy của ông.

Tiêu đề “Thu Ẩm” không chỉ đơn giản ám chỉ việc uống rượu vào mùa thu mà còn ẩn chứa một hành trình nghệ thuật, nơi việc thưởng thức rượu là một trải nghiệm tao nhã, giàu giá trị văn hóa. Bài thơ phản ánh nét tinh tế và chất trữ tình sâu lắng của nhà thơ khi đắm mình vào vẻ đẹp của mùa thu. 

Hai câu đầu của bài thơ mở ra một bức tranh mùa thu nhẹ nhàng, như dải ánh vàng ấm áp hay làn hương dịu nhẹ của hoa cỏ. Đây không chỉ là cảnh sắc mùa thu đơn thuần mà còn là hành trình tâm hồn, nơi tác giả trải qua đủ cung bậc cảm xúc, từ niềm vui nhẹ nhàng đến những nỗi buồn sâu kín.

“Năm gian nhà cỏ thấp le te,

Ngõ tối đêm sâu đóm lập loè.”

Sự khác biệt rõ rệt giữa cảnh mùa thu trong “Thu ẩm” và “Thu vịnh” nằm ở cách nhà thơ miêu tả. Trong “Thu ẩm”, từng chi tiết được khắc họa tinh tế và sâu sắc, đưa người đọc vào một không gian yên bình, tĩnh lặng và giản dị của làng quê. 

Nhà thơ đã sử dụng những hình ảnh sống động và sắc thái phong phú để tạo nên một bức tranh mùa thu độc đáo, đầy ấn tượng. Cảnh vật quê hương hiện lên sinh động qua hình ảnh con ngõ tối, ánh sáng lập lòe của đom đóm, màn sương đêm phất phơ, hay bầu trời thu trong xanh và dịu mát. 

Bức tranh ấy càng thêm trữ tình với bóng trăng “lóng lánh” trên mặt ao phẳng lặng, cùng ánh trăng “loe” nhàn nhạt, gợi lên không khí thanh bình, êm ả.

Điểm nhấn đặc biệt là sự phối hợp giữa màu xanh trong trẻo của bầu trời và sắc đỏ hoe trong đôi mắt người uống rượu. Đôi mắt đỏ hoe không chỉ tương phản với bầu trời mà còn gợi lên cảm giác say mê, ấm áp khi người thưởng thức lặng lẽ hòa mình vào cảnh thu. 

Nguyễn Khuyến đã khéo léo sử dụng từ ngữ và hình ảnh để khơi gợi cảm xúc, tạo nên một không gian vừa thực vừa mơ, khiến người đọc dễ dàng đắm chìm trong bức tranh mùa thu sinh động và gần gũi này.

“Rượu tiếng rằng hay hay chả mấy

Độ năm ba chén đã say nhè”

Nguyễn Khuyến, với tâm hồn nhạy cảm và cái nhìn sắc sảo, đã mang đến trong thơ của mình một góc nhìn rất riêng về rượu – thứ mà nhiều người coi là biểu tượng của sự tinh tế và tao nhã. 

Khác với những lời tán tụng thường thấy, ông thẳng thắn bày tỏ quan điểm rằng rượu không hề mang đến niềm vui đặc biệt như người ta vẫn đồn thổi, khi nhận định rằng nó chỉ “hay chả mấy.” 

Đây không phải là lời nhận xét của một người sành rượu, mà là cái nhìn của một người trải nghiệm rượu như một phương tiện giải khuây giữa bối cảnh xã hội đầy rối ren và cảm giác cô đơn chồng chất.

Hình ảnh “Độ năm ba chén đã say nhè” không chỉ cho thấy sự giản dị trong thú vui uống rượu của Nguyễn Khuyến, mà còn phản ánh sự tiết chế, thậm chí là dè dặt của ông. 

Rượu không phải là thú vui thường xuyên, càng không phải là thứ ông tìm đến để lãng quên thực tại. Thay vào đó, nó được dùng như một cách đối diện với sự bất lực và nỗi đau của chính mình trong thời thế nhiễu nhương.

Cảnh uống rượu trong thơ Nguyễn Khuyến mang một vẻ đẹp lãng mạn nhưng đầy u buồn. Không gian vắng lặng, cô đơn của cảnh thu được nhà thơ khắc họa như phản chiếu chính tâm trạng u uất của ông. 

Trong từng câu chữ, người đọc cảm nhận được nỗi buồn sâu lắng trước sự thay đổi của thời cuộc, sự mất mát của người thân và những đau đớn của tuổi già. Rượu trở thành nơi ông tạm quên đi hiện thực, một sự an ủi ngắn ngủi giữa những chén rượu đơn sơ.

Những giây phút say sưa ấy không phải là niềm vui, mà là nỗi đau được hóa giải tạm thời. Qua mỗi chén rượu, ông tìm thấy giấc ngủ và sự thoải mái, nhưng cũng không giấu được cảm giác trống trải và xót xa. 

Điều này khiến thơ Nguyễn Khuyến, đặc biệt là các bài thơ thu, mang một vẻ đẹp buồn đầy ám ảnh, nơi mà sự lạc quan mong manh phải đối diện với những thất bại và biến cố không thể vượt qua. Trong không gian ấy, rượu không còn là niềm vui tao nhã, mà là biểu tượng của nỗi đau và sự bất lực trước dòng chảy cuộc đời.

Bài thơ “Thu ẩm” của Nguyễn Khuyến không chỉ dừng lại ở việc miêu tả cảnh sắc mùa thu, mà còn là tiếng lòng của một tâm hồn đang chịu những biến cố lớn lao trong cuộc đời. Dù xuyên suốt bài thơ, tác giả không hề nhắc đến từ “thu,” nhưng cảm giác về mùa thu vẫn hiện diện rõ rệt qua từng chi tiết và cảm xúc được thể hiện một cách tinh tế.

Tác phẩm mở đầu bằng hình ảnh “Rượu đắng cay chén,” ngay lập tức tạo nên bầu không khí buồn bã, cô đơn. Chén rượu ở đây không chỉ là thứ đồ uống đơn thuần, mà còn mang ý nghĩa tượng trưng cho những trải nghiệm đắng cay, khó khăn của cuộc sống. Rượu trở thành người bạn đồng hành, chia sẻ nỗi niềm sâu kín của tác giả.

Mùa thu trong bài thơ được khắc họa qua những hình ảnh nhẹ nhàng, sâu lắng. “Mắt nồng sương, cửa trăng lên” phác họa một không gian đêm thu yên tĩnh, nơi ánh trăng chiếu rọi khắp nơi như đang lắng nghe, đồng cảm với nỗi lòng của thi nhân. 

Âm thanh “Những tiếng rì rào” mơ hồ mang đến cảm giác bình yên của mùa thu, gợi lên hình ảnh lá rơi khe khẽ, hay tiếng vọng xa xôi trong không gian tĩnh lặng.

Phân tích bài thơ thu ẩm tác giả Nguyễn Khuyến siêu hay – mẫu 2

“Thu ẩm” của Nguyễn Khuyến là một trong ba bài thơ thu nổi tiếng của ông, bên cạnh “Thu điếu” (Mùa thu câu cá) và “Thu vịnh” (Mùa thu làm thơ). Tác phẩm không chỉ khắc họa vẻ đẹp mùa thu mà còn thể hiện tâm trạng của nhà thơ trước những biến cố và khó khăn của đất nước.

Trong “Thu vịnh,” mùa thu được miêu tả như một bức tranh nên thơ, rộng lớn và sâu thẳm. Từng hình ảnh thiên nhiên như trời thu xanh ngắt, khóm tre nhỏ, sương như khói, hay tiếng ngỗng vọng xa đều toát lên vẻ đẹp thơ mộng và thanh thoát. 

Tuy nhiên, ẩn sau bức tranh ấy là nỗi u uất, băn khoăn của nhà thơ về thời cuộc, tạo nên một hồn thu vừa mộng mơ vừa lặng chìm trong suy tư.

Trái ngược với sự rộng lớn của “Thu vịnh,” “Thu điếu” lại tập trung vào sự tĩnh lặng và nhỏ bé của cảnh vật. Bức tranh thu ở đây đơn giản nhưng đầy chất thơ, với chiếc thuyền câu nhỏ bé, nước ao phẳng lặng, lá vàng rơi nhè nhẹ, và âm thanh cá đớp động khẽ vang lên giữa không gian yên bình. Nguyễn Khuyến như tận hưởng từng khoảnh khắc tĩnh lặng, tạo nên một bức tranh thu giản dị nhưng tràn đầy ý nghĩa và cảm xúc.

Khác với hai bài thơ trên, “Thu ẩm” mang đến một góc nhìn mới mẻ về mùa thu qua lăng kính của một ông già ngồi nhâm nhi chén rượu. Nhà thơ không chỉ miêu tả cảnh vật quen thuộc như nhà, vườn, ao, đồng, mà còn thể hiện một góc nhìn mang đậm dấu ấn cá nhân, của một người đã trải qua bao thăng trầm của cuộc đời. 

Cảnh vật, tuy vẫn gần gũi, lại trở nên sống động và đầy bất ngờ khi được cảm nhận qua tâm thế của một người già uống rượu giải sầu. Từ đó, “Thu ẩm” không chỉ gợi lên bức tranh mùa thu đặc trưng mà còn chứa đựng những suy tư, nỗi niềm sâu sắc của một con người từng trải.

Ba gian nhà cỏ thấp le te,

Ngõ tối đêm sâu, đóm lập loè.

Ngôi nhà tranh khi được gọi là “nhà cỏ” đã mất đi vẻ đẹp mộc mạc và giản dị vốn có, thay vào đó là cảm giác vụng về và thiếu sức sống. Cách dùng từ này như một sự đánh giá giảm giá trị của ngôi nhà, khiến nó trở nên tầm thường và xơ xác. 

Cụm từ “thấp le te” không chỉ mô tả chiều cao thấp bé, mà còn ám chỉ sự tàn tạ, hư hỏng, và suy tàn của một nơi từng là chốn nương náu bình yên. Hình ảnh ngôi nhà với “mái tranh rách nát” hay “xác xơ đổi dạng” tạo nên một bức tranh bi thương, gợi lên sự khốn khó và mất mát.

Tiếp nối, hình ảnh “ngõ tối” và “đêm sâu” – vốn quen thuộc trong văn chương, khi kết hợp với ánh sáng “đom đóm lập lòe”, lại tạo ra một khung cảnh đặc biệt. Ánh sáng nhỏ bé, mờ nhạt và không ngừng thay đổi của đom đóm làm không gian thêm phần mờ ảo và u buồn. 

Sự tương phản giữa bóng tối và ánh sáng chập chờn ấy không chỉ tạo ra cảm giác huyền bí, mà còn làm tăng thêm nỗi cô đơn, trống trải.

Cảnh tượng này vừa thực vừa ảo, một sự giao thoa giữa bình thường và kỳ bí, giữa tăm tối và lung linh, đã khắc họa nên một không gian mang đậm ý nghĩa về sự suy tàn và những đau khổ mà thời gian để lại. 

Tác giả, bằng tài năng miêu tả sắc sảo, không chỉ vẽ nên một bức tranh cụ thể mà còn gợi mở những suy tư sâu sắc về sự biến đổi, nỗi buồn, và cái giá của thời gian, tạo nên một bầu không khí văn hóa vừa độc đáo vừa thấm đượm tính nhân văn.

Lưng giậu phất phơ màu khói nhạt,

Làn ao lóng lánh bóng trăng loe.

Sương thu mỏng manh trải dài, như một tấm màn nhẹ nhàng vẽ lên bờ giậu, khiến cho rặng cây trở nên mờ nhạt, thiếu sức sống. Màu sắc của cây cỏ dần phai nhạt trong ánh sáng yếu ớt của bóng đêm, tạo nên một cảnh tượng vừa thực vừa ảo. 

Hình ảnh này được miêu tả một cách tinh tế, như lời thì thầm dịu dàng của mùa thu, mang lại không khí trữ tình và êm đềm, khơi gợi cảm giác yên bình và nhẹ nhàng.

Mặt ao được ví như một tấm gương tự nhiên, phản chiếu vẻ đẹp của ánh trăng lóng lánh trên sóng nước gợn nhẹ. Bóng trăng trên mặt nước không ngừng chuyển động, lúc tụ lại, lúc tan ra, như một điệu nhảy mềm mại hòa quyện giữa ánh sáng và nước. 

Hình ảnh này không chỉ làm tăng thêm vẻ đẹp lãng mạn và thơ mộng cho cảnh thu, mà còn là biểu tượng đầy ý nghĩa về sự dao động và những thăng trầm của cuộc sống. Nó gợi lên hình ảnh của những biến cố và cảm xúc đa dạng trong hành trình của con người, nơi mọi khoảnh khắc đều chứa đựng sự hòa quyện giữa tĩnh lặng và chuyển động.

Da trời ai nhuộm mà xanh ngắt,

Mắt lão không vầy cũng đỏ hoe.

Nhà thơ Nguyễn Khuyến đã tạo nên một bức tranh mùa thu đầy mê hoặc không chỉ thông qua cảnh vật mà còn bằng chính tâm trạng và tâm hồn của ông. Từng chi tiết, từng từ ngữ trong bài thơ đều được lựa chọn một cách kỹ lưỡng, mang đến một hình ảnh chân thực và sâu sắc về đời sống và nội tâm của tác giả. Sự chuyển động tinh tế giữa cảnh vật và cảm xúc của người quan sát hòa quyện vào nhau, tạo nên một không gian lãng mạn nhưng nhuốm màu u buồn.

Hình ảnh bầu trời xanh ngắt kết hợp với đôi mắt đỏ hoe của nhà thơ tạo nên sự đối lập giàu ý nghĩa. Câu hỏi “Ai nhuộm da trời xanh ngắt?” không chỉ khơi gợi sự tò mò mà còn mở ra suy tư về nguồn gốc và vẻ đẹp của thiên nhiên trong bức tranh mùa thu. 

Ánh sáng lập lòe của đom đóm và sự mờ nhạt của ánh trăng “loe” cũng được miêu tả một cách tinh tế, làm tăng thêm sự huyền bí cho khung cảnh đêm thu. Dưới ánh sáng lung linh ấy, cảnh vật như chìm vào một không gian mơ hồ, đầy mê hoặc và quyến rũ.

Nguyễn Khuyến còn khéo léo sử dụng âm thanh để tạo nên một bản nhạc độc đáo cho bức tranh mùa thu của mình. Những từ như “le te,” “lập loè,” “loe,” “đỏ hoe,” “say nhè” không chỉ gợi tả âm thanh mà còn hòa nhịp với cảm xúc và cảnh vật, tạo nên một không khí vừa say đắm vừa trầm lắng.

Việc tác giả nói về “rượu tiếng rằng hay, hay chẳng mấy” và chỉ với “dăm ba chén đã say nhè” không đơn thuần là chi tiết miêu tả, mà còn là sự bộc lộ nhân cách chân thực, sâu sắc của nhà thơ. 

Đây là biểu hiện của một tâm hồn giàu trải nghiệm, yêu quê hương và hiểu rõ nỗi lòng con người. Từ những chi tiết nhỏ bé ấy, Nguyễn Khuyến đã vẽ nên một bức tranh đong đầy cảm xúc và ý nghĩa, khiến bài thơ trở nên sâu sắc và để lại ấn tượng mạnh mẽ trong lòng người đọc.